APPELSCHA – Van de geestelijk gezonde ouderen boven de 65 jaar wordt een op de twintig mishandeld. Bij dementerende ouderen is dat een op de drie.
Tekst en foto’s Fokke Wester
De bezoekers van de ANBO-vergadering vrijdagmiddag in Riemsoord in Appelscha schrokken er wel van. Ouderenmishandeling is een van de grote verborgen misstanden in de samenleving. De overheid probeert er nu wat aan te doen, bijvoorbeeld door het item op te nemen in de campagne ‘Het houdt niet op…’. Ook de ANBO (Algemene Nederlandse Ouderen Bond) voert onder de titel ‘Ouderen in Veilige Handen’ campagne tegen ouderenmishandeling.
Vrijwilligers van de Ouderenbonden, onder wie Martje Borger uit Harkema, trekken door het land om het onderwerp bespreekbaar te maken. In totaal organiseren de bonden 350 bijeenkomsten. Belangrijk is dat mensen de mishandeling herkennen. Dat is lastig, weet Borger. ,,Soms gebeurt het voor je ogen, maar zie je het niet.”
,,Bij ons leefde het eigenlijk niet zo”, vertelt plaatselijk ANBO-voorzitter Sujata Groot uit Appelscha. ,,Ik zou zo ook niet direct een geval weten. Het zal ook hier wel bestaan, maar je moet eerst weten waar je op moet letten.”
Meldingen
Ouderenmishandeling kan in Friesland worden gemeld bij het Steunpunt Huiselijk Geweld Friesland (Fier Fryslân). Sinds het begin van de campagne is het aantal meldingen aanmerkelijk gestegen. Bij Fier Fryslân kwamen in 2012 in totaal 45 meldingen binnen. Dat was in 2013 al gestegen tot 172 meldingen. Toch is dit slechts het topje van de ijsberg, vrezen onderzoekers. Er heerst echt nog een taboe op het melden van mishandeling, omdat veel ouderen zich schamen of niet goed weten wat ze moeten doen.
Voorlichtster Martje Borger waarschuwde de bezoekers voordat ze haar verhaal begon. ,,Dit is niet een onderwerp waar je blij van wordt. Het gaat vaak om ouderen in een kwetsbare situatie. Het Ministerie vindt het probleem in elk geval zo groot, dat er ook na januari volgend jaar, wanneer de huidige campagne stopt, opnieuw aandacht aan wordt besteed. Ouderen moeten veilig zijn en zich veilig voelen.”
Erger dan een klap
Op ouderenmishandeling rust nog altijd een groot taboe, zegt Borger. ,,Mensen hebben het er liever niet over, vooral de slachtoffers niet.” Mishandeling bestaat in uiteenlopende vormen, zowel lichamelijk als geestelijk. Het hoeft niet perse een klap, kneep of schop te zijn. Een verzorger die bewust een oudere in een natte broek laat zitten, mishandelt in feite ook, zegt Borger. ,,Je onthoudt iemand de zorg die hij of zij nodig heeft. In feite is dat erger dan een klap.”
Uit onderzoek blijkt dat jaarlijks 200.000 ouderen het slachtoffer worden van mishandeling. Van de geestelijk gezonde ouderen boven de 65 jaar wordt een op de twintig mishandeld. Bij dementerende ouderen is dat een op de drie. Ouderen zijn het kwetsbaarst bij het begin van dementie. Dan worden ze zelf onzeker, terwijl de omgeving hun gedrag vaak niet meer begrijpt. ,,Als je mondig bent, grijp je eerder in. Maar het wordt lastiger als je steeds afhankelijker wordt. Je wordt kwetsbaar en daar wordt eerder misbruik van gemaakt.”
Onmacht
Borger maakt onderscheid tussen opzettelijke (wraak, financieel gewin) en onopzettelijke mishandeling (onmacht, desinteresse). Van alle gevallen van mishandeling wordt 43 procent gepleegd door kinderen of kleinkinderen van de oudere. ,,De verzorger kan op een gegeven moment pleger worden. Zij zijn het dichtst bij de oudere, de gelegenheid doet zich meer voor en ouders vertrouwen op hen.” Andere plegers zijn partners (37 procent), een andere familielid (8 procent), kennissen of buren (8 procent), of beroepskrachten (3 procent). Ouderenmishandeling komt in alle bevolkingsgroepen voor, maar vrouwen worden het vaakst mishandeld (70 procent).
Op ouderenmishandeling rust nog altijd een groot taboe, zegt Borger. Dat de slachtoffers er vaak niet over durven praten komt door angst, afhankelijkheid en schaamte. ,,Soms gaat het om een overbelaste mantelzorger die uit zijn slof schiet. En door de toenemende bezuinigingen wordt de druk op die mantelzorger steeds groter. Ouderen zijn bang dat ze die zorg kwijt raken als ze er over klagen, ze vrezen dat hun kinderen niet meer langs zullen komen. Ze durven niet kritisch te zijn. Ze verkiezen de verkeerde aandacht boven het dreigende isolement.”
Beloning
Ook financieel misbruik wordt beschouwd als mishandeling. Als voorbeeld noemt Borger het geval van de bejaarde die een kleinzoon vraagt om de boodschappen te doen. Hij begint met iets voor zichzelf te kopen en als hij merkt dat het niet opvalt, wordt zijn ‘beloning’ steeds groter. ,,De verzorger gaat in zo’n geval over een grens heen. Er ontstaat een patroon en dat escaleert. Dan gaat het van kwaad tot erger. Het beste is om meteen in te grijpen als je zoiets merkt, dan kun je het misschien nog op tijd laten stoppen.”
Het verhaal maakt indruk in Appelscha. ,,Ik ben niet bang, maar toch herken ik dit verhaal wel”, zegt Tjamke de Haan (69) uit Appelscha. Ze werkte zelf jaren in de zorg en weet hoe moeilijk het is. ,,Als een dementerende om de vijf minuten naar de wc wil en hij of zij hoeft steeds niet, wat moet je dan? Door de bezuinigingen in de zorg heeft het personeel steeds minder tijd voor persoonlijke zorg. In feite is dat ook een voorbeeld van mishandeling.” Buurvrouw Wiepkje Hoogeveen (64) noemt het wel een angstbeeld. ,,Maar ik heb hele lieve kinderen, denk ik dan maar. Toch zijn er risico’s, bijvoorbeeld door het internetbankieren. Daardoor worden ouderen steeds afhankelijker van anderen.”
Vriendenkring helpt
Volgens Borger zijn er manieren om mishandeling te voorkomen. ,,Zorg voor een goed netwerk om je heen, een grote vriendenkring helpt. Doorbreek het isolement, door zo lang mogelijk mee te doen aan activiteiten. Dus onderhoud je contacten, steek daar tijd in. Blijf zo lang mogelijk vitaal en ondersteun ook de mantelzorger. Voorkomen is nog altijd beter dan genezen.” Ook het opstellen van een zogenoemd levenstestament kan helpen, zegt Borger. Daarin wordt bijvoorbeeld vastgelegd wie eventueel bewindvoerder wordt als de oudere niet meer goed voor zichzelf kan zorgen. ,,Wie moet straks beslissen, als ik dat zelf niet meer kan. Als je weet dat je het goed hebt geregeld, geeft dat rust. Heb het er over, zorg voor elkaar.”
#Friesland